معنایابی و کاربردهای تربیت عقلانی در قرآن کریم

معناشناسی و مفهوم‌یابی مسایل تربیتی در منابع اسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است و در این میان یکی از واژه‌های مهم و کاربردی در قرآن کریم، عقل یا تربیت عقلانی است. این استعداد و نیروی الهی که خداوند برای بشر ارزانی داشته و در ذات او نهفته است در زندگی انسان‌ها بسیار اساسی و کاربردی است؛ زیرا فساد و صلاح مادی و معنوی با مقیاس و میزان تعقل مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد. باتوجه به یافته‌های لغوی، اصطلاحی، هستی و چیستی، واژه عقل نیروی فوق العاده و موجود مجرد غیرمادی در وجود انسان است. گزینش و تشخیص خوبی و بدی راه‌هایی مختلف و گوناگون به عهده نیروی عقلانی انسان است و مهمتر از همه اینکه، این ساحت وجودی بشر قابلیت تربیت و پرورش را دارد و به واسطه این بعد مهم هدایت و راهبری در حوزه زندگی مادی و معنوی مقدور خواهد بود.
آیات تعقل شامل حوزه تکوینی و تشریعی می‌گردد، حوزه تکوینی بحث از جهان هستی و نشانه‌های خداوند است که فرد را به سمت وسوی معبود واحد و مبدأ و معاد هدایت می‌کند. در حوزه تشریعی بیشتر شامل نظام و قوانینی می‌گردد که مربوط به زندگی اجتماعی انسان‌ها و روابط آن‌ها با دیگران، اعم از خداوند و مردم می‌گردد و در صورت استفادة درست از نیروی عقلانی، سیستم و نظام اجتماعی سالمی که براساس دستورات الهی است پایه‌ریزی خواهد شد